Open Access

Open Access (OA) biedt je gratis online toegang tot resultaten van wetenschappelijk onderzoek. De financiering van Open Access varieert en kan bijvoorbeeld gebeuren door een bijdrage van de auteurs of hun instelling, door de uitgever of door sponsoring. In principe betaalt de lezer niet.

Meer informatie over Open Access vind je op het intranet van de UGent, de website van Open Access Belgium en in de presentatie van Inge Van Nieuwerburgh tijdens de Knowledge 2 Connect lunchontmoeting die het KCGG georganiseerd heeft.

Het Belgisch staatsblad publiceerde op 5 september 2018 een Open Access-bepaling in de Belgische wetgeving. Deze wet bepaalt dat een auteur het recht heeft zijn/haar wetenschappelijke artikels, voortvloeiend uit onderzoek dat minstens voor 50% gefinancierd werd door publieke middelen, in Open Access beschikbaar te maken na een embargoperiode van 12 (humane en sociale wetenschappen) of 6 (andere wetenschappen) maanden.

Wat wil dit concreet zeggen?

  • De wet geeft de auteur de mogelijkheid om zijn/haar werk in Open Access te plaatsen, maar verplicht de auteur hier niet toe. De auteur heeft hier dus alle vrijheid.
  • De uitgever kan zich niet verzetten tegen het in Open Access plaatsen via een bepaling in het uitgavecontract. Een dergelijke clausule is niet afdwingbaar.
  • De wet heeft enkel betrekking op wetenschappelijke tijdschriftartikels, niet op boeken of bijdragen in boeken.
  • Enkel de post-print versie (final peer reviewed manuscript) mag worden opengesteld. Als de uitgever toestemming geeft (na te kijken via bijv. de Sherpa/Romeo-databank), kan ook de uitgeversversie in Open Access geplaatst worden.
  • De regeling geldt zodra er een link is met België, bijv. de Belgische nationaliteit, het verbonden zijn aan een Belgische wetenschappelijke instelling, onderzoek dat met Belgische publieke middelen is gefinancierd.
  • De wet geldt retroactief en is dus ook van toepassing op oudere publicaties. Je kan dus ook je vroegere publicaties via deze wet voortaan in Open Access beschikbaar maken.
  • De bron van eerste uitgave dient vermeld te worden.

The Directory of Open Access journal geeft je een overzicht van Open Access-tijdschriften. Je kan er nagaan of het tijdschrift een Article Processing Charge (APC) vraagt. Een APC of Publication Fee is de kostprijs die door de uitgever van een tijdschrift aangerekend wordt voor Open Access.

Er zijn twee opties mogelijk: de Green Road en de Gold Road voor Open Access.

Bij de Green Road voor Open Access zorgt de onderzoeker zelf voor de archivering van de publicatie in een repository. Ga na op de Sherpa/Romeo-website welke voorwaarden het tijdschrift waarin je publiceert, hanteert. Je vindt er welke versie van jouw artikel je in Open Access beschikbaar mag stellen en welke embargoperiode wordt gehanteerd.

Vervolgens kan je jouw publicatie (in de juiste versie) uploaden in Biblio, de Institutionele Repository van de Universiteit Gent. Er zijn ook andere repositories waar je jouw artikel Open Access beschikbaar kunt stellen. Je vindt deze via de Directory of Open Access Journals (DOAR). Voor EU-onderzoek is ook Zenodo beschikbaar.

Bij de Gold Road voor Open Access kies je als auteur om in een Open Access-tijdschrift te publiceren. Ga zeker na of het tijdschrift een Article Processing Charge (APC) vraagt via de website van het tijdschrift van interesse en/of The Directory of Open Access journal.

De websites Directory of Open Access Journals (DOAR) en Quality Open Access Market geven een overzicht van tijdschriften die voldoen aan bepaalde kwaliteitsnormen en dus als kwaliteitsvol mogen beschouwd worden. Beide websites geven ook informatie over de Article Processing Charge (APC) van de tijdschriften.

Indien het tijdschrift in Web of Science of Scopus opgenomen is, geeft dit eveneens een indicatie van de kwaliteit. Echter, in deze databanken zitten alleen peer reviewed tijdschriften, vaak met een impactfactor. Mogelijks bestaat een Open Access-tijdschrift nog niet lang genoeg om een impactfactor te hebben, maar zijn deze toch kwaliteitsvol.

Meer tips kan je vinden in de (onder)zoektip “Kwaliteit van een wetenschappelijk tijdschrift beoordelen”.

Predatory journals maken handig gebruik van het gold publicatiemodel door auteurs een APC – Article Processing Charge – te laten betalen voor een artikel dat niet (grondig) aan peer review wordt onderworpen. Het is het soort tijdschrift dat je als wetenschapper wil vermijden. Maar hoe zie je door de bomen het bos nog in een publicatielandschap met ettelijke tienduizenden tijdschriften? Je vindt enkele tips in de (onder)zoektip “Kwaliteit van een wetenschappelijk tijdschrift beoordelen”.

Bepaalde financieringsinstanties, zoals de EU, voorzien financiering voor een Article Processing Charge (APC). Zo kan je een FP7 post grant Open Access Fund aanvragen tot 2 jaar (en maximaal 3 publicaties per project) na het einde van een FP7 project. Voor meer informatie, zie hier. De kosten van een Open Access-publicatie worden ook vergoed gedurende de looptijd van een Horizon2020-project. Voor meer informatie over de voorwaarden, zie hier.

Tip: De UGent adviseert om de Green Road voor Open Access te volgen (Zie Hoe kan ik aan wensen van of verplichtingen tot Open Access voldoen?), zodat de hoge kosten voor APCs vermeden kunnen worden.

Heb je een vraag in het kader van je literatuuronderzoek of bij het zoeken, verwerken of publiceren van literatuur/data?
Vul dan ons formulier in met aanvullende info zodat wij een duidelijk beeld hebben van je vraag. Je kan ons ook bereiken via kcgg@ugent.be.